De geschiedenis van de Amsterdamse grachten
Amsterdam is rond het jaar 1250 gesticht met de bouw van de Dam waaraan de stad haar naam ontleent. Aeme Stelle Redamme is middeleeuws Nederlands voor: “Dam in een waterig gebied”.
Middeleeuwen
De eerste grachten zijn gegraven voor stadsverdediging en waterbeheer. Na stadsuitbreidingen kwamen de oude verdedigingsgrachten binnen de stadsmuren te liggen en verloren hun functie. Maar ze kregen er een rol voor in de plaats die de stad uiteindelijk schatrijk zou maken: transport van koopmansgoederen. Op de oude stadswallen verrezen pakhuizen waar handelsgoederen konden worden opgeslagen en weer verzonden naar de haven en vandaar naar de gehele bekende wereld.
Gouden Eeuw
De drie hoofdgrachten van Amsterdam werden tegelijk gegraven. Een ambitieus uitbreidingsproject van ‘Stadstimmerman’ Cornelis Staets werd in1612 door de Gemeente aangenomen en uitgevoerd. Bij de voltooiing 50 jaar later, was de stad vier maal zo groot en beschikte over het meest efficiënte en fijnmazige waterwegensysteem ter wereld. Via een spinnenweb van verbindingsgrachten konden koopmansgoederen vanuit de hele wereld voor de deur van meer dan duizend pakhuizen worden afgeleverd. Een vloot van duizenden aken en pramen verzorgden de ‘pijplijn’ naar de haven. Roeiend, bomend of met een trekzeel werd in die tijd méér vracht met menskracht door de grachten versleept, dan vandaag zelfs maar mogelijk zou zijn met vrachtwagens langs die grachten
Amsterdamse grachten op de Wereld Erfgoed Lijst
Deze drie hoofdgrachten, Herengracht, Keizersgracht en Prinsengracht vormen tezamen een historisch monumnet dat in 2009 op de Wereld Erfgoed Lijst is geplaatst
Amsterdamse verloren grachten
De 20ste eeuw had ruimte nodig voor auto’s en ander landverkeer. Veel grachten werden gedempt om straten en parkeerplaatsen te maken. Dat gebeurde niet zonder strijd. Al in 1901 had fel protest van kunstenaars en schrijvers de Reguliersgracht met de beroemde Zeven Bruggen van de ondergang gered.
Hoofdcommissaris van Politie Kaasjager diende zelfs in 1955 een serieus voorstel in bij de gemeenteraad om alle grachten te dempen 'om het verkeersprobleem voor altijd op te lossen` Hij is ´met pek en veren´ de stad uitgejaagd. Amsterdammers houden van hun grachten.
Amsterdamse grachten nu
Bijna de helft van het oorspronkelijke vaarwater in Amsterdam is gedempt, maar een vol kwart van het stadsoppervlak bestaat nog steeds uit bevaarbare waterwegen. Met havens en 100 km. aan grachten is Amsterdam nog steeds de waterigste stad ter wereld.
Boottochten op Amsterdamse grachten
In de zomer kan het nog steeds behoorlijk druk zijn op de grachten.
In Amsterdam zijn ongeveer 15 000 pleziervaartuigen geregistreerd en de grachten zijn een favoriete bestemming voor jachten uit de rest van Nederland en Duitsland. Zij kunnen terecht in 8 jachthavens en de Gemeente heeft plannen voor twee nieuwe jachthavens in het IJ. Een paar keer per jaar, bij grote evenementen als Koninginnedag en de Gay Parade ontstaan zelfs op het water grote files, maar meestal domineren de rondvaartboten het beeld op doorgaans rustig vaarwater.
Terras aan de gracht
Er zijn niet zo veel terrassen langs de grachten in Amsterdam, als gevolg van strenge regels van het Stadsbestuur. Dat ziet liever geparkeerde auto´s langs het water staan. Door hun zeldzaamheid zijn ze allemaal erg populair, ook de pleziervaarders weten ze te vinden. Op een terras aan het water heb je dubbel pret.
Woonboten op Amsterdamse grachten
In vroeger tijden, toen de grachten nog werden gebruikt voor goederenvervoer, was wonen op een woonboot een teken van armoede in Amsterdam. Maar in de vorige eeuw verloren de grachten hun vervoersfunctie en de oude pakhuizen werden omgebouwd tot wooncomplexen met chique appartementen. De aken en pramen waarmee die pakhuizen werden bevoorraad, begonnen een nieuw leven met een woning ingebouwd in het oude vrachtruim. Dat waren de eerste echte woonboten, de meeste zijn er nog steeds. Vaak 100 of meer jaren oud, de oudste dateert van 1840. Die is gebouwd als waterboot om schoon drinkwater aan te voeren (Prinsengracht/Amstelveld)
Niet te verwarren met een woonboot is een woonark. Dat is een bungalow die is gebouwd op een drijvende bak, meestal van beton. Woonarken zijn betrekkelijke nieuwkomers in het stadsbeeld. De arken in de binnenstad ontmoeten toenemende weerstand van stadsbestuur en bewoners van grachtenpanden. Ze belemmeren het uitzicht op het water.
Logies op woonboten
De meeste woonboten zijn particuliere woningen. Alweer door strenge regels van het stadsbestuur kunnen slechts enkele boten legaal logies aanbieden. Omdat de vraag groot is, heeft het gemeentebestuur toegezegd dat de regels versoepeld kunnen worden in de nabije toekomst.
Schoon water
Waterbeheer is nog steeds de belangrijkste functie van onze grachten. Zonder grachten zou de stad verdrinken. Ook om gezondheidsredenen is waterbeheer van levensbelang. Toen windmolens de klus nog moesten klaren, joeg de stank van het water in windstille, droge periodes de Amsterdammers massaal de stad uit. Eén gracht is zelfs om die reden gedempt bij koninklijk decreet, van de enige koning die ooit in Amsterdam heeft gewoond.
Napoleon's broer Louis was Koning van Holland van 1806 tot 1811. Hij verklaarde Amsterdam officieel tot Hoofdstad en liet het stadhuis op de Dam verbouwen tot Koninklijk Paleis. De stank van de gracht achter het paleis hield zijn gemalin Constance uit haar slaap, waarop de koning beval om de gracht te dempen en er een `respectabele Avenue` van te maken. `Nieuwezijds Voorburgwal` is nog steeds de naam van die oude gracht.
Het water in de grachten is nu schoner dan het ooit is geweest in hun geschiedenis. Driemaal per week worden de meeste sluizen rondom de stad ´s nachts afgesloten. Vanuit het IJsselmeer wordt dan schoon water binnengepompt dat een stroming veroorzaakt waardoor vuil grachtenwater via openstaande sluizen aan de andere kant van de stad wordt geloosd. Gespecialiseerde reinigingsboten met waterscheppen en netten patrouilleren regelmatig om het oppervlak schoon te houden. Sinds 2005 zijn alle woonboten verplicht aangesloten op de stadsriolering.
Het schone water heeft nieuw leven aangetrokken. Twintig verschillende soorten vissen gedijen prima in de grachten. De bodem is bezaaid met krabben, daarvan heeft Amsterdam er meer dan Amsterdammers.
Die rijke buit heeft onder andere de reiger tot stadsvogel gemaakt en zelfs de doorgaans schuwe en kieskeurige aalscholver wordt de laatste tijd regelmatig in de kleine grachtjes van de binnenstad gesignaleerd.